جەڵتەی دڵ، کە بە ناوی زانستی سڕبوونی ماسولکەکانی دڵ ناسراوە، کاتێک ڕوودەدات کە ڕۆیشتنی خوێن بۆ بەشێک لە ماسولکەکانی دڵ کەم دەبێتەوە یان بە تەواوی ڕێگری لێبکرێت. ئەم گیرانە بەزۆری بەهۆی دروستبوونی پلاکی (چەوری و کۆلیسترۆڵ و مادەکانی تر) لە دیواری خوێنبەرەکانی تاجی دڵدا دروست دەبێت. ئەگەر خێرا ڕۆیشتنی خوێن نەگەڕێتەوە ئەوا ئەو بەشەی دڵ کە بێبەشە لە ئۆکسجین و ماددە خۆراکیەکان زیانیان پێدەگات یان دەمرێت. جەڵتەی دڵ یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن لە جیهاندا.

نیشانەکانی جەڵتەی دڵ

ڕەنگە نیشانەکانی جەڵتەی دڵ لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر جیاواز بن، بەڵام هەندێک لە نیشانە باوەکان بریتین لە:

• ئازار یان فشار لە سنگدا: ئەم ئازارە لەوانەیە بگوازرێتەوە بۆ شان، قۆڵ، مل یان چەناگە.
• تەنگبوونی هەناسە: بەتایبەت لەکاتی چالاکی جەستەیی یان پشوودان.
• ئارەقکردنەوەی زۆر: بەبێ هیچ هۆکارێکی دیار، لەوانەیە نیشانەی کێشەی دڵ بێت.
• سەرگێژخواردن یان لاوازی لەناکاو: لەوانەیە بەهۆی کەمبوونەوەی ڕۆیشتنی خوێن بۆ مێشک ڕووبدات.
• سکچوون یان ڕشانەوە: ئەم نیشانانە زیاتر لە ئافرەتاندا دەردەکەوێت.

خۆپاراستن لە جەڵتەی دڵ

بە گرتنەبەری شێوازی ژیانی تەندروست، دەتوانرێت مەترسی تووشبوون بە ئەم نەخۆشیە بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکرێتەوە. هەندێک لە شێوازەکانی خۆپاراستن بریتین لە:

• خۆراکی تەندروست: خواردنی خۆراکی کەم چەوری و میوە و سەوزە و دانەوێڵەی تەواو یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی کۆلیسترۆڵ و پەستانی خوێن.
• چالاکی جەستەیی بەردەوام: ئەنجامدانی وەرزشە ئاساییەکان وەکو پیاسەکردن، پاسکیلسواری یان مەلەکردن یارمەتیدەرە بۆ باشترکردنی تەندروستی دڵ.
• وازهێنان لە جگەرەکێشان: جگەرەکێشان یەکێکە لەو هۆکارە سەرەکیانەی کە ئەگەری تووشبوون بە جەڵتەی دڵ زیاد دەکات. وازهێنان لە جگەرەکێشان دەتوانێت تەندروستی دڵ بە شێوەیەکی بەرچاو باشتر بکات.
• کۆنتڕۆڵکردنی سترێس: فشاری درێژخایەن دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن و ئەگەری تووشبوون بە ئەم نەخۆشیە.

کارە پێویستەکان لە کاتی جەڵتەی دڵ

ئەگەر کەسێک گومانی جەڵتەی دڵی هەبوو ئەوا کردەوەی دەستبەجێ زۆر گرنگە. ئەم ڕێوشوێنانە بریتین لە:

پەیوەندی بە فریاگوزاری: دەستبەجێ پەیوەندی بە ژمارە 911 بکە و داوای یارمەتی پیشەیی بکە.

خواردنی ئەسپرین: ئەگەر پزیشک مۆڵەتی پێدابێت، ژەمێکی ئەسپرین دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی مەینەکانی خوێن.

دوورکەوتنەوە لە چالاکییە جەستەییەکان: ئەو کەسەی تووشی ئەم نەخۆشیە دەبێت، پێویستە خۆی لە هەر چالاکیەکی جەستەیی قورس بەدوور بگرێت و پاڵ بکەوێت تا یارمەتی دەگات.

ئاماری جیهانی جەڵتەی دڵ

ئەم نەخۆشیە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن لە جیهاندا. بەپێی ئاماری ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO) ساڵانە نزیکەی 17.9 ملیۆن کەس بەهۆی نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکانەوە گیان لەدەست دەدەن و نزیکەی 85%ی ئەو مردنانەش بەهۆی ئەم نەخۆشیە و جەڵتەی مێشکەوەیە. بەرزترین ڕێژەی مردن بەهۆی جەڵتەی دڵەوە لە وڵاتانی کەم داهات و مامناوەند ڕوودەدات.

جیاوازی ئەم نەخۆشیە لە نێوان ئافرەتان و پیاوان

ئەم نەخۆشیە لە ژن و پیاودا لەوانەیە نیشانەی جیاوازیان هەبێت. بەشێوەیەکی گشتی پیاوان زیاتر لە ئافرەتان ئەگەری توشبوون بە جەڵتەی دڵیان لەسەرە، بەڵام دوای وەستانی سوڕی مانگانە ئەگەری تووشبوون بە ئەم نەخۆشیە لە ئافرەتاندا زیاد دەکات. بەزۆری خانمان زیاتر نیشانەی نائاسایی وەک سکچوون، ڕشانەوە، هەناسە تەنگی، یان ئازار لە شوێنە نائاساییەکانی وەک چەناگە یان پشتدا دەبینن.

شێوازەکانی چارەسەری جەڵتەی دڵ

چارەسەری جەڵتەی دڵ پێویستی بە کردەوەی خێرا هەیە. هەندێک لە شێوازەکانی چارەسەرکردن بریتین لە:

• ئەنجیۆپلاستی و ستێنتکردن: ئەم ڕێگایە بەکاردێت بۆ کردنەوەی خوێنبەرە گیراوەکان و باشترکردنی ڕۆیشتنی خوێن بۆ دڵ.
• نەشتەرگەری بای پاسی خوێنهێنەری تاجی: لەم ڕێکارەدا خوێنبەرەکانی دڵ کە گیراون دەگۆڕدرێن بە خوێنبەرە تەندروستەکان بۆ گەڕاندنەوەی خوێن بۆ دڵ.
• چارەسەری دەرمان: دەرمانی وەک ئەسپرین و بێتا بلۆکەر و ستاتین بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە ئەم نەخۆشیە لە داهاتوودا دەنووسرێت.

ئەو دەرمانانەی لە چارەسەری جەڵتەی دڵدا بەکاردێن

چەند دەرمانێک بۆ چارەسەرکردن و خۆپاراستن لە ئاڵۆزییەکانی ئەم نەخۆشیە دەنووسرێن. هەندێک لەو دەرمانانە بریتین لە:

• ئەسپرین: بۆ کەمکردنەوەی خوێن مەین و ڕێگریکردن لە گیرانی خوێنبەرەکان.
• نایترۆگلیسیرین: بۆ کەمکردنەوەی ئازاری سنگ و باشترکردنی ڕۆیشتنی خوێن بۆ دڵ.
• بێتا بلۆکەر: بۆ کەمکردنەوەی پەستانی خوێن و لێدانی دڵ.
• ستاتینەکان: بۆ کەمکردنەوەی کۆلیسترۆڵ و ڕێگریکردن لە دروستبوونی پلاکی ناو خوێنبەرەکان.

رێگاکانی دەستنیشانکردنی جەڵتەی دڵ

دەستنیشانکردنی ئەم نەخۆشیە لە ڕێگەی ڕێگەی جیاوازەوە ئەنجام دەدرێت. ئەم شێوازانە بریتین لە:

• ئێلکترۆکاردیۆگرام (ECG): ئەم پشکنینە بەکاردێت بۆ تۆمارکردنی چالاکیی کارەبایی دڵ و دەستنیشانکردنی نائاساییەکانی پەیوەست بە جەڵتەی دڵ.
• پشکنینی خوێن: لە پشکنینی خوێندا هەندێک ئەنزیمی تایبەت، وەکو ترۆپۆنین کە لەکاتی تێکچوونی دڵدا دەردەدرێن.
• ئیکۆکاردیۆگرافی: ئەم شێوازە شەپۆلی دەنگی بەکاردەهێنێت بۆ وێنەگرتنی دڵ و پشکنینی کارەکانی.
• تاجی ئەنجیۆگرافی: لەم ڕێگایەدا بە بەکارهێنانی مادەی کۆنتراست و تیشکی ئێکس، پشکنینی بۆرییەکانی تاجی دڵ دەکرێت بۆ دیاریکردنی شوێنی گیرانەکە.

ئەنجام

بە وتەی ئەو پەرستارە : جەڵتەی دڵ حاڵەتێکی فریاگوزاری جددییە کە دەتوانێت مەترسی لەسەر ژیان دروست بکات. بەڵام بە دەستنیشانکردنی پێشوەختە و چارەسەری دروست و گرتنەبەری شێوازی ژیانی تەندروست، دەتوانرێت مەترسییەکانی کەم بکرێتەوە و ڕێگری لە ڕوودانی بگیرێت.

هیچ نهێنیەک بۆ سەرکەوتن نییە. دەرئەنجامی ئامادەکاری و ماندووبوون و فێربوونە لە شکست.